Terapeuta nie może obiektywnie ocenić postępów dokonanych przez klienta,
gdyż ma naturalną skłonność do postrzegania siebie jako osoby
kompetentnej i odnoszącej sukcesy. Poza tym zazwyczaj widzi on jedynie
zachowania klienta na sesji i na ich podstawie wyciąga wnioski dotyczące
dokonanych zmian. Terapeuci mogą także poprawiać statystykę wyleczeń w
ten sposób, że świadomie lub nie zachęcają trudnych pacjentów do
rezygnowania z terapii. Kłopoty z rozumieniem wczesnych rezygnacji z
terapii komplikują wiele analiz wyników terapii. Czy należy traktować te
przypadki jako sukces, czy jako porażkę terapeutyczną, skoro klienci ci
tak naprawdę nie skorzystali wcale lub tylko w niewielkim stopniu z
ocenianej formy terapii?
Ocena wyników terapii psychologicznej jest trudna z kilku powodów. Oceniając pożytki wyniesione przez klienta z terapii, zazwyczaj korzysta się z następujących źródeł informacji:
- wspomnianego już zdania terapeuty na temat zmian, jakie zaszły,
- opinia klienta o zmianach,
- opinie przyjaciół i członków rodziny klienta,
- porównanie wyników badań dokonywanych przed i po terapii za pomocą testów osobowości lub innych testów mierzących ważne aspekty funkcjonowania psychologicznego oraz
- pomiar zmian w zakresie wybranych zachowań.
Być może klienci, którzy nie zrezygnowali, nie są wystarczająco reprezentatywni - trudno więc wyciągnąć jednoznaczny wniosek o skuteczności danej formy terapii w pracy z określoną grupą klientów.
Także klient wydaje się niewiarygodnym źródłem informacji o korzyściach z terapii. Klienci, z różnych powodów, mogą nie tylko chcieć wierzyć, że ich stan się poprawia, ale też mogą twierdzić, że terapeuta im pomógł, aby w ten sposób go zadowolić. Poza tym, ponieważ terapia często wiąże się z dużymi inwestycjami czasowymi, finansowymi, a niekiedy i emocjonalnymi, trudno się przyznać, że okazała się ona bezużyteczna.
Rodzina i krewni mogą mieć większą skłonność do dostrzegania zmian, na jakie mieli nadzieje, niż tych, jakie rzeczywiście nastąpiły, przy czym ich oceny bywają bardziej realistyczne niż oceny dokonywane przez terapeutów lub przez klientów. Czasami w badaniach nad wynikami psychoterapia Białystok, aby ocenić postęp osiągnięty przez klienta, wykorzystuje się oceny kliniczne, dokonywane przez zewnętrznych obserwatorów. Dane takie bywają bardziej obiektywne niż te uzyskane od osób zaangażowanych w proces terapii.
Innym powszechnie stosowanym sposobem pomiaru zmian jest badanie rozmaitymi testami psychologicznymi. Klient poddawany takiej ocenie wypełnia zestaw testów przed rozpoczęciem i po zakończeniu terapii, zaś różnice w wynikach mają odzwierciedlać postęp, jego brak lub czasami pogorszenie stanu. Testy takie mogą wykazać zmiany, przy czym zmiany te mogą być niekiedy artefaktami, jak w wypadku zjawiska znanego pod nazwą regresji do wartości średniej, gdy bardzo wysokie lub bardzo niskie wyniki przy powtórnym pomiarze zyskują wartości średnie, co daje fałszywe wrażenie, że udało się wykazać jakieś rzeczywiste zmiany. Poza tym dobór testów związany jest z teoretyczną orientacją terapeuty lub badacza. Nie pozwalają więc one na wiarygodną ocenę zmian, jakie zaszły w wyniku terapii, ani tego jak klient będzie się zachowywał w realnym życiu. Bez oceny dokonanej po upływie pewnego czasu nie wiemy także, na ile zaistniałe zmiany są trwałe.
oprac. na podst. Robert C. Carson "Psychologia zaburzeń"
